در میان انواع مختلف قهوه، قهوه اکسلسا (Excelsa) یک نوع منحصر‌به‌فرد و فوق‌العاده است که اغلب به دلیل طعم متمایز و تاریخچه جذاب آن مورد توجه قرار می‌گیرد. این جواهر کم‌تر شناخته‌شده دنیای قهوه، به‌خاطر نت‌های میوه‌ای غنی و طعم خاصش در میان علاقه‌مندان به قهوه بسیار محبوب است.
اگر درباره قهوه Excelsa، تاریخچه، خصوصیات، میزان کافئین و سایر ویژگی‌های مربوط به این قهوه خاص کنجکاو هستید، ما در این مقاله همه اطلاعاتی را که نیاز دارید در اختیار شما قرار می‌دهیم.
قهوه اکسلسا چیست؟
قهوه اکسلسا که با نام‌های Coffea excelsa یا Coffea liberica var. dewevrei نیز شناخته می‌شود، یکی از چهار گونه اصلی دانه‌های قهوه، در کنار عربیکا، روبوستا و قهوه لیبریکا است. این دانه قهوه، بومی مناطق جنوب شرقی آسیا است و به‌ویژه در کشورهایی مانند ویتنام و فیلیپین یافت می‌شود.
دانه‌های قهوه Excelsa با اندازه بزرگ و طعم منحصر‌به‌فردی با نت‌های میوه‌ای و گلی، همراه با کمی ترشی و ته‌مزه تند، مشخص می‌شوند.
گفته می‌شود که اکسلسا تنها ۷ درصد از قهوه‌های توزیع‌شده در جهان را تشکیل می‌دهد.
این قهوه معمولاً به‌عنوان یک جزء ترکیبی در مخلوط‌های مختلف قهوه استفاده می‌شود. اگرچه قهوه اکسلسا در مقایسه با عربیکا و روبوستا کم‌تر رایج است، اما به دلیل طعم و عطر متمایزش، توجه علاقه‌مندان زیادی را به خود جلب کرده است.
تاریخچه پیدایش قهوه اکسلسا
اگرچه این قهوه اکنون در جنوب شرقی آسیا (از جمله ویتنام و فیلیپین) و هند کاشت می‌شود، تاریخچه قهوه اکسلسا به آفریقای مرکزی برمی‌گردد. در سال 1903 و پس از کشف این دانه در آفریقا، نام آن را Coffea dewevrei یا dewevreié گذاشتند.
در ابتدا اکسلسا به‌عنوان یک گونه جداگانه طبقه‌بندی می‌شد ((Coffea excelsa اما بعداً به‌عنوان زیرگونه‌ای از Liberica، با‌عنوان Coffea liberica var. dewevrei شناخته شد.
با گذشت زمان، قهوه Excelsa جایگاهی را برای خود در بازار جهانی قهوه پیدا کرد و توسط علاقه‌مندان و متخصصان، به دلیل طعم و عطر بی‌نظیرش مورد استقبال قرار گرفت.
در حال حاضر نیز این قهوه به‌شکل ترکیبی با قهوه‌های دیگر و یا به‌شکل جداگانه به‌فروش می‌رسد.
خصوصیات و ویژگی های قهوه اکسلسا
قهوه Excelsa در ارتفاعات بین 1000 تا 1300 متر از سطح دریا رشد می‌کند و از نظر شکل درخت با عربیکا و روبوستا متفاوت است. درخت این گیاه، به‌شکل افقی گسترده نمی‌شود و بیشتر عمودی رشد می‌کند. گیاه اکسلسا که با برگ‌های بزرگ و چرمی به ابعاد متوسط 26 در 13 سانتی‌متر مشخص می‌شود، در طول فصل برداشت بارها و بارها شکوفه می‌دهد، اما میوه آن تقریباً یک سال برای رسیدن به زمان نیاز دارد.
دانه‌های اکسلسا نامتقارن هستند و معمولاً حدود 9 میلی‌متر طول و 6 میلی.متر عرض دارند.
گیاه قهوه اکسلسا علاوه‌بر داشتن برگ‌های بزرگ‌تر، می‌تواند بیش از 15 متر بلند شود. قطر بالای درخت هم بین 6 تا 7 متر است. با توجه به رشد زیاد گیاه، درخت آن باید مرتبا هرس شود؛ البته هرس در ارتفاعات قدری مشکل است و می‌تواند سبب افزایش هزینه نیروی کار و قیمت نهایی قهوه شود.
علاوه‌بر موارد بالا، دانه‌های قهوه اکسلسا دارای موسیلاژ غلیظ‌تری نسبت به قهوه عربیکا است و مواد جامد محلول آن بسیار کم‌تر است. این دانه، حلالیت کم‌تری دارد و به‌همین دلیل دانه‌های اکسلسا برای ایجاد طعم مطلوب، نیاز به تفت‌دادن در دماهای بالاتر یا برای دوره‌های طولانی‌تری دارند.
میزان کافئین قهوه اکسلسا چقدر است؟
میزان کافئین قهوه Excelsa در مقایسه با عربیکا و روبوستا کم‌تر است. به گفته دکتر Oliveiro Guerreiro Filho، محقق IAC برزیل، دانه‌های Excelsa دارای سطوح کافئینی از 0.86 تا 1.13 گرم در هر 100 گرم هستند. این در حالی است که میزان قهوه عربیکا 1.2 تا 1.5 گرم و قهوه روبوستا 2.2 تا 2.7 گرم است.
درختان اکسلسا علی‌رغم محتوای کم‌تر کافئین خود، در برابر بیماری‌ها و آفات مختلف از جمله زنگ برگ قهوه (coffee leaf rust )، نماتدها و سایر حشرات مقاومت نشان می‌دهند.
طعم قهوه اکسلسا
اکسلسا طعمی متمایز، میوه‌ای، دارک و مرموز دارد. وقتی در ترکیب با سایر قهوه‌ها استفاده می‌شود، طعم آن بیشتر در کار میانی و کام پشتی دهان احساس شده و به‌تدریج از بین می‌رود. به‌همین دلیل نیز با سایر انواع دان قهوه مخلوط می‌شود، طعم کلی نوشیدنی را قوی می‌کند.
اما وقتی به‌شکل جداگانه دم می‌شود، طعم متمایز و منحصر‌به‌فردی دارد.
میزان برشته‌کردن دانه‌های این قهوه نیز بر طعم آن موثر است. برشته‌کردن متوسط می‌تواند نت‌های توت‌مانند و میوه‌ای و همچنین طعم‌های چوبی و پاپ کورن را تولید کنند. اما وقتی دانه بیشتر برشته می‌شود، نت‌های شکلاتی و خامه‌ای آن افزایش می‌یابند.
تفاوت قهوه اکسلسا با سایر قهوه ها چیست؟
قهوه اکسلسا عمدتاً از نظر طعم، ویژگی‌های درخت و محتوای کافئین با سایر انواع قهوه متفاوت است.
مقایسه طعم اکسلسا با سایر قهوه ها
قهوه اکسلسا به خاطر طعم منحصر‌به‌فردش شناخته می‌شود که اغلب دارای نت‌های میوه‌ای، گلی و ادویه‌ای با ته‌طعم کمی ترش است. این ویژگی‌ها آن را از طعم نرم‌تر و ملایم‌تر عربیکا و طعم قوی‌تر و تلخ‌تر روبوستا متمایز می‌کند.
مقایسه از نظر ویژگی های گیاه
گیاه قهوه Excelsa برخلاف رشد درختچه‌مانند گیاهان عربیکا و روبوستا، عادت رشدی درخت‌مانند دارند. این گیاه برای رشد به فضای عمودی نیاز داشته و در مقایسه با عربیکا و روبوستا، برگ‌های بزرگ‌تر و چرمی دارد.
مقایسه از نظر محتوای کافئین
دانه‌های قهوه اکسلسا در مقایسه با دانه‌های عربیکا و روبوستا دارای سطوح پایین‌تری از کافئین هستند. این باعث می‌شود که قهوه Excelsa برای کسانی که به‌دنبال کافئین ملایم‌تری هستند، انتخابی ارجح باشد.
مقایسه از نظر خاستگاه
قهوه Excelsa عمدتاً در مناطق مرتفع جنوب شرقی آسیا کشت می‌شود. از سوی دیگر، قهوه عربیکا در مناطق وسیع‌تری از جهان، از جمله آمریکای لاتین، آفریقا و آسیا رشد می‌کند. قهوه روبوستا عمدتاً در مناطقی با ارتفاعات پایین‌تر و آب و هوای گرم‌تر مانند بخش‌هایی از آفریقا، آسیای جنوب شرقی و برزیل کشت می‌شود.
مقایسه از نظر اندازه و شکل لوبیا
دانه‌های قهوه Excelsa در مقایسه با دانه‌های بیضی‌شکل عربیکا و روبوستا معمولا بزرگ‌تر و نامنظم‌تر هستند. این تفاوت در اندازه و شکل دانه‌ها می‌تواند بر فرآیند برشته‌کردن و طعم قهوه تأثیر بگذارد.
مقایسه مقاومت در برابر بیماری
درخت قهوه Excelsa در مقایسه با عربیکا و روبوستا مقاومت متفاوتی در برابر آفات دارد. درحالی‌که Excelsa به برخی از آفات مانند نماتدها مقاوم است، ولی ممکن است به بیماریهای خاصی مانند تریکومایکوزیس حساس باشد. اما درخت قهوه عربیکا به‌طور کلی بیشتر مستعد ابتلا به بیماری‌هایی مانند زنگ برگ قهوه است و درخت روبوستا نیز به دلیل مقاومت بالاتر در برابر آفات و بیماری‌ها شناخته شده است.
برداشت و فرآوری
روش‌های برداشت و فرآوری قهوه Excelsa ممکن است با روش‌های مورد استفاده برای عربیکا و روبوستا متفاوت باشد.
محل کشت قهوه اکسلسا کجاست؟
قهوه اکسلسا عمدتاً در مناطق مرتفع جنوب شرقی آسیا کشت می‌شود و ویتنام و فیلیپین تولیدکنندگان اصلی آن هستند. در داخل این کشورها، قهوه Excelsa در مناطق مختلف کوهستانی که ارتفاع و آب و هوای آن‌ها برای رشد گیاه مساعد است، کشت می‌شود.
علاوه‌بر این، برخی دیگر از کشورهای منطقه مانند لائوس و میانمار نیز قهوه اکسلسا را به‌میزان کم‌تری کشت می‌کنند.
شرایط محیطی منحصر‌به‌فرد این مناطق، از جمله عواملی مانند ارتفاع، کیفیت خاک و آب و هوا، سبب می‌شود که قهوه اکسلسا تنها در این مناطق رشد کند.
قهوه اکسلسا نوع کم‌تر شناخته‌شده قهوه است که میزان کم‌تری از تجارت جهانی را به خود اختصاص می‌دهد. با این حال طعم خاص این قهوه، سبب شده که طرفداران زیادی در دنیا پیدا کرده و به‌شکل مخلوط با سایر قهوه‌ها و خالص استفاده شود.
برگرفته شده از:
https://excelsacoffee.com/future-of-coffee-is-excelsa/
https://beancraft.coffee/blogs/news/liberica-and-excelsa-the-coffee-beans-no-one-is-talking-about
